Vaktin Sisi: Her şey Yolunda Giderken Bu Boşluk ve Eksiklik Hissi de Nereden Çıktı?
Haziran 16, 2025“Hayatımda her şey yolunda gidiyor. Lakin güya bir yerlerde bir eksiklik var.”“İçimde tanımlayamadığım bir huzursuzluk hissediyorum.”“Kendimi bir yere ilişkin hissetmiyorum.”
Bu cümleler tanıdık geliyor mu?
Daha evvel Sfumato Tekniğini duymuş muydunuz? Bunu duymadıysanız da Leonardo da Vinci’yi hepiniz bilirsiniz. Sfumato İtalyanca kökenli bir söz olup, ‘duman gibi’ yahut ‘sis gibi’ manasına gelir. Fotoğrafta Sfumato, belli bir teknik olarak, yumuşak geçişler ve bilinmeyen sonlar oluşturarak ayrıntıların bulanıklaştırılmasını tabir eder. Resme sis perdesinin gerisinden bakılıyormuş imajı verir.
15. yüzyılın sonlarından ortaya çıkan teknik, Rönesans devrinde Leonardo da Vinci tarafından geliştirilmiş ve mükemmelleştirilmiş.
Biz de tıpkı bu teknikte olduğu üzere içimizdeki vakit yolcusuyla sis perdesinin gerisindekini görmeye çabalıyoruz. Lakin geçmiş ve gelecek ortasındaki savruluşumuz bizi kendimize, içinde bulunduğumuz ortama ve vakte yabancılaştırıyor.
Belirsizlik, Beklentiler ve Denetim Algısı
Neden Böyleyim Nasıl Değişebilirim? kitabındaki şu cümle bu durumu çok uygun tabir ediyor;
“Aşağıya düşüyorsun, tutunacak hiçbir şeyin yok, paraşütün bile. Âlâ haber; taban de yok. Boşlukta yürüdüğün için değil, boşluğun şuuruna vardığın için düşersin.”
Modern vakitte verdiğimiz soyut savaşların en temelinde kuşkusuz, belirsizlikle verilen çaba yer alır. İlkel vakitlerde hayatta kalmak, hayvan ataklarından korunmak, beslenme, barınma üzere temel gereksinimlerimizi karşılamak durumundaydık. Güç gerektiren ve bizi hayatta tutan sistemimiz savaşma-kaçma ya da donma yansısını vermemizi sağlayan sempatik hudut sistemiydi. Biz şu anda bu sistemi belirsizlik içeren soyut durumlarda kullanıyoruz. Belirsizliğin içinde kendimizi inançta hissetmediğimiz ve “alarm” durumuna geçtiğimiz için zihnimiz denetim edebileceği rastgele bir duruma gereksinim duyuyor. Yeterli yahut berbat olma ihtimallerini içinde barındıran belirsizliğin yerine tanıdık olan ve bizim için tahminen de berbat olan seçeneği tercih etme eğiliminde olabiliyoruz.
Çocukluğumuz, içinde bulunduğumuz toplum ve ailemizin bize yüklediği gaye ve beklentileri öğrenmekle geçiyor. Sonrasında kendimizi keşfetme seyahatine çıktığımızda hayattan beklentilerimizin farklı olduğunu görebiliyoruz. Kimlik inşa sürecinde bu yüklerden kurtulmak istiyoruz. İşte tam da bu noktada her şey tam olsa da içimizde bir boşluk yahut hayatımızda bir eksiklik varmış üzere hissediyoruz. Aslında temelde hem değişmek istiyor hem de kendimizi sürprizsiz rahatlığın kucağına bırakmak istiyoruz.
Rollo May; boşluk hissinin ruhsal kaynağı olarak güçsüzlüğü gösterir. Boşluk duygusu, ömrümüzle ilgili hiçbir şey yapamayacak kadar kendimizi “güçsüz” hissetmemizden kaynaklanır.
Nietzsche’ye Nazaran Dönüşümün Aşamaları
Bize Sunulanları Yüklenmek: Çocuklukta şekillenmeye hazır olan yanımız içinde bulunduğumuz toplum ve kültürün maksat ve beklentilerini üstlenir. Sevilmek, beğenilmek ve onaylanmak için bu yükleri yükleniriz.
Yüklerden Kurtulmak: “meli,malı” içeren zorunluluklardan kurtulma ve kendi beklenti ve emellerinin farkına varma evresidir. Buradaki kurtulma durumunda elbette suçluluk, endişe ve kuşku bize eşlik edecek. Lakin hissettiğimiz hislere “rağmen” bırakma gayreti değişimi başlatacak.
Yeni Pahalar Üretmek: İkinci unsur yeni kıymetler üretebilmemiz için bize bir özgürlük alanı oluşturuyor. Lakin sonrasında oluşturulacak olan yenilik tanıdık olmadığı için ve farklı hissettirdiğinden açılan boşluğu doldurmamızı engelleyen suçluluk ve utanç hayatımıza eşlik ediyor. İşte bu evrede kendimizde bir eksiklik hissediyoruz. Yargısız algılayabilme ve merak bu basamakta gelişmemizi sağlıyor.
Hayatı Erteleme
Nietzsche, sırf gerçek sanatkarların ve çocukların boza boza inşa ederken suçluluk duymadığını söyler.
“Geç kaldın, vaktini boşa harcayacaksın, yanlış yapacaksın, yetersizsin, pişman olacaksın!”
Çoğu vakit kaygılarımız, korkularımız ve ürettiğimiz muhtemel senaryolar hapishanemiz haline gelir. Lakin en büyük kaygımız başımıza geldiğinde özgür hissederiz. Hatta şunu çok sık duyarız; yaşadığımız olumsuz durumun şiddeti, zihnimizde ürettiğimiz senaryodan çok daha az korku ve kaygı yaratır.
Çünkü başımıza gelmeden evvel tedbir almak istediğimiz ya da yaşanmasın diye harekete geçmediğimiz her senaryonun rahatsızlık düzeyi artarak devam eder ve ürettiğimiz senaryolarda denetim elimizde değildir. Lakin başımıza gelen olaylarda denetim ve tahlil yolu elimizdedir. Zihnimizdeki kurguladığımız her olay gerçeğe dönüşmez. Niyetlere ve hislere “rağmen” harekete geçiyor olmak hayatımızın denetimini elimize almamızı sağlar. His ve kanıların davranışa geçmeden değişmesini bekleyemeyiz.
Erteleme “zayıf çocuk egomuza” dönmemiz demektir. İrademizle kendimizden ve gerçeklikten uzaklaşmamız gözlemci bakış açısıyla his ve kanılarımıza bakabilmemizi sağlar. Hislerle ortamıza bir ara koyar. İçimizdeki hislerin şiddeti azaldığında daha makul karşılıklar verebiliriz. Lakin bütün hayatımızı bu geri çekilmeler üzerine inşa edersek hislerimizden ve kendimizle yüzleşmekten uzaklaşır ve kendimize yabancılaşırız. Ernest Becker bu durumu “sessiz geri çekilmeler” olarak tanımlar. İstemeyi, arzulamayı, ısrar etmeyi unuturuz. Bir yandan boşa geçtiğini düşündüğümüz vakte karşı suçluluk duyarız bir yandan da kendimizi ertelemenin konforuna bırakırız.
Çoğu vakit bu durumun sorumluluğunu geçmişte yaşadığımız olaylara bağlarız. Eylemsizliğin önüne koyduğumuz sebep durumun devam etmesine ve kurban sendromu yaşamamıza sebep olur. Psikoterapist Jeffrey Young bu bahiste “Geçmişte ne kadar ziyan gördüğümüz, değişim sorumluluğu almamanın bir mazereti olmamalı.” der.
Yaşadığımız olaylarda hudutlarımız ihlal edilmiş, kendimizi savunamamış olabiliriz. Fakat bu durum sistemin devam etmesi yahut edeceği manasına gelmez. Üzerinde denetimimizin olduğu tek şey “şu an” ve “kendimiziz”.
Kaynakça
Bu makalede öne sürülen fikir ve yaklaşımlar külliyen muharrirlerinin özgün niyetleridir ve Onedio’nun editöryal siyasetini yansıtmayabilir. ©Onedio
